ਫਾਟਕ:ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਸਟੈਟਿਕਸ/ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਫੀਲਡ ਲਈ ਸਰੋਤ ਵੇਖੋ

{{ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਵਿੱਦਿਆ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਹੈਡਰ|3}}
{{ਫਾਟਕ:ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਸਟੈਟਿਕਸ/header | topic = ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਫੀਲਡ | title = ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਫੀਲਡ ਦੀ ਧਾਰਨਾ}}
{{ਰਾਊਂਡ ਬੌਕਸ ਟੌਪ}}  
*ਆਓ ਹੁਣ ਵੈਕੱਮ ਅੰਦਰ ਉਰਿਜਿਨ O ਉੱਤੇ ਰੱਖੇ ਕਿਸੇ ਪੋਆਇੰਟ ਚਾਰਜ Q ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰੀਏ! ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ O ਤੋਂ r ਦੂਰੀ ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਕਿਸੇ ਬਿੰਦੂ P ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਚਾਰਜ q ਰੱਖੀਏ, ਤਾਂ ਚਾਰਜ Q ਇਸ ਨਵੇਂ q ਚਾਰਜ ਉੱਤੇ ਕੂਲੌਂਬ ਦੇ ਨਿਯਮ ਮੁਤਾਬਿਕ ਇੱਕ ਫੋਰਸ ਲਗਾਏਗਾ । ਅਸੀਂ ਇਹ ਸਵਾਲ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ: ਜੇਕਰ ਚਾਰਜ q ਹਟਾ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਸਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਕੀ ਬਚੇਗਾ? ਕੀ ਕੁੱਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਬਚੇਗਾ? ਜੇਕਰ ਪੋਆਇੰਟ P ਉੱਤੇ ਕੁੱਝ ਵੀਂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਤਾਂ P ਉੱਤੇ ਚਾਰਜ q ਰੱਖਣ ਨਾਲ ਕੋਈ ਫੋਰਸ ਕਿੱਥੋਂ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ? ਅਜਿਹੇ ਸਵਾਲਾਂ ਦਾ ਜਵਾਬ ਦੇਣ ਵਾਸਤੇ, ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੇ [[ਫੀਲਡ]] ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇਸਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਅਸੀਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਚਾਰਜ Q ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਹਰੇਕ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਇੱਕ [[ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਫੀਲਡ]] ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਚਾਰਜ q ਕਿਸੇ ਬਿੰਦੂ P ਉੱਤੇ ਲਿਆਂਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉੱਥੇ ਦੀ ਫੀਲਡ ਇਸ ਉੱਤੇ ਕ੍ਰਿਆ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਫੋਰਸ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਬਿੰਦੂ r ਉੱਤੇ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਚਾਰਜ Q ਦੁਆਰਾ ਫੀਲਡ ਨੂੰ ਇਸਤਰਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ;
:<math>
\mathbf{E}= \left(\frac{Q}{4\pi\varepsilon_0}\frac{\mathbf{\hat{r}}}{|\mathbf{r}|^2}\right)
</math>

*ਫੀਲਡ ਸ਼ਬਦ ਇਹ ਸਮਝਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਕੋਈ ਡਿਸਟ੍ਰੀਬਿਊਟ ਕੀਤੀ (ਵੰਡੀ) ਹੋਈ ਕੁਆਂਟਿਟੀ (ਜੋ ਸਕੇਲਰ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਤੇ ਵੈਕਟਰ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ) ਪੁਜੀਸ਼ਨ ਬਦਲਣ ਦੇ ਨਾਲ ਕਿਵੇਂ ਬਦਲਦੀ ਹੈ। ਚਾਰਜ ਦਾ ਅਸਰ ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਫੀਲਡ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਅੰਦਰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਚਾਰਜ Q ਦੁਆਰਾ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਚਾਰਜ q ਉੱਤੇ ਲਗਾਏ ਗਏ ਫੋਰਸ ਨੂੰ ਇਸਤਰਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ;
:<math>
\mathbf{F}=q\left(\frac{Q}{4\pi\varepsilon_0}\frac{\mathbf{\hat{r}}}{|\mathbf{r}|^2}\right)=q\mathbf{E}
</math>

*ਧਿਆਨ ਦਿਓ ਕਿ ਚਾਰਜ q ਵੀ ਚਾਰਜ Q ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਬਰਾਬਰ ਅਤੇ ਉਲਟ ਫੋਰਸ ਲਗਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਦੋਵੇਂ ਚਾਰਜਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਸਟੈਟਿਕ ਫੋਰਸ ਚਾਰਜ q ਅਤੇ Q ਦੀ ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਫੀਲਡ ਦਰਮਿਆਨ ਇੱਕ ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸੇ ਤਰਾਂ ਉਲਟ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸੱਚ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਚਾਰਜ q ਦੀ ਪੁਜੀਸ਼ਨ ਨੂੰ ਵੈਕਟਰ r ਰਾਹੀਂ ਦਰਸਾਈਏ, ਤਾਂ ਇਹ ਇੱਕ ਫੋਰਸ F ਅਨੁਭਵ ਕਰੇਗਾ ਜੋ q ਦੀ ਲੋਕੇਸ਼ਨ (ਸਥਿਤੀ) ਉੱਤੇ ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਫੀਲਡ E ਦੁਆਰਾ ਚਾਰਜ q ਦੇ ਗੁਣਨਫਲ ਸਮਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸਤਰਾਂ,

:'''F(r) = q E(r)''' 

*ਇਹ ਇਕੁਏਸ਼ਨ ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਫੀਲਡ ਦੀਆਂ S I ਯੂਨਿਟਾਂ ਨੂੰ N/C ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਕੁੱਝ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ:
ਓਪਰੋਕਤ ਇਕੁਏਸ਼ਨਾਂ ਤੋਂ ਅਸੀਂ ਇਹ ਦਖਲ ਅੰਦਾਜ਼ੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਜੇਕਰ q ਚਾਰਜ ਇਕਾਈ (ਯੂਨਿਟੀ) ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਕਿਸੇ Q ਕਾਰਣ ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਫੀਲਡ ਸੰਖਿਅਕ ਤੌਰ ਤੇ ਇਸਦੇ ਦੁਆਰਾ ਲਗਾਏ ਗਏ ਫੋਰਸ ਦੇ ਸਮਾਨ ਹੋਵੇਗੀ । ਇਸਤਰਾਂ, 
{{ਰਾਊਂਡ ਬੌਕਸ ਟੌਪ}} 
ਕਿਸੇ ਚਾਰਜ Q ਦੁਆਰਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਫੀਲਡ ਨੂੰ ਓਸ ਫੋਰਸ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕੋਈ ਯੂਨਿਟ ਪੌਜ਼ਟਿਵ ਚਾਰਜ ਅਨੁਭਵ ਕਰੇਗਾ ਜੇਕਰ ਓਸ ਬਿੱਦੂ ਉੱਤੇ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇ
{{ਰਾਊਂਡ ਬੌਕਸ ਬੌਟਮ}} 
*Q ਨੂੰ ਸੋਰਸ ਚਾਰਜ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਅਸਰ ਨੂੰ ਟੈਸਟ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਚਾਰਜ q ਨੂੰ ਟੈਸਟ ਚਾਰਜ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਨੋਟ ਕਰੋ ਕਿ ਚੋਰਸ ਚਾਰਜ Q ਜਰੂਰ ਹੀ ਅਪਣੀ ਮੂਲ ਸਥਿਤੀ ਉੱਤੇ ਟਿਕਿਆ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਫੇਰ ਵੀ, ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਚਾਰਜ q ਇਸ ਸੋਰਸ ਚਾਰਜ Q ਦੇ ਆਲ਼ੇ ਦੁਆਲ਼ੇ ਲਿਆਂਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਸੋਰਸ ਚਾਰਜ Q ਅਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਇਸ ਟੈਸਟ ਚਾਰਜ q ਕਾਰਨ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਇਲੈਕਟ੍ਰੀਕਲ ਫੋਰਸ ਨੂੰ ਅਨੁਭਵ ਕਰਨ ਤੇ ਮਜ਼ਬੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਪਣੇ ਸਥਾਨ ਤੋਂ ਹਿੱਲਣ ਵੱਲ ਮਜ਼ਬੂਰ ਹੁੰਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਮੱਸਿਆ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਟੈਸਟ ਚਾਰਜ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਮੂਲੀ ਜਿਹਾ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਫੇਰ ਫੋਰਸ F ਬਹੁਤ ਸੂਖਮ ਜਿਹਾ ਹੀ ਬਣੇਗਾ ਪਰ ਅਨੁਪਾਤ ਜਾਂ ਰੇਸ਼ੋ F/q ਸੀਮਤ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਫੀਲਡ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ:

:'''E = ਲਿਮਿਟ <sub>q ➙0</sub> F/q'''

*(q ਦੀ ਹਾਜ਼ਰੀ ਕਾਰਨ Q ਨੂੰ ਹਿੱਲਣ ਦੇਣ ਤੋਂ ਰੋਕਣ ਵਾਲੀ) ਸਮੱਸਿਆ ਹੱਲ ਕਰਨ ਦੇ ਨੇੜੇ ਪਹੁੰਚਣ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰੈਕਟੀਕਲ ਰਸਤਾ Q ਨੂੰ ਗੈਰ-ਦਰਸਾਏ ਫੋਰਸਾਂ ਰਾਹੀਂ ਇਸਦੀ ਲੋਕੇਸ਼ਨ ਉੱਤੇ ਬੰਨੀ ਰੱਖਣ ਦਾ ਰਸਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਕੁੱਝ ਅਜੀਬ ਲੱਗ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਦਰਅਸਲ ਪ੍ਰੈਕਟਿਸ ਵਿੱਚ ਇੰਝ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਚਾਰਜ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਪਲੇਨਰ ਸ਼ੀਟ ਕਾਰਣ ਕਿਸੇ ਟੈਸਟ ਚਾਰਜ q ਉੱਤੇ ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਫੋਰਸ ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਸ਼ੀਟ ਉੱਪਰਲੇ ਚਾਰਜ ਸ਼ੀਟ ਅੰਦਰਲੇ ਅਣਪਛਾਤੇ ਚਾਰਜ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਰਚਣਹਾਰਿਆਂ ਕਾਰਨ ਲਗਾਏ ਫੋਰਸਾਂ ਦੁਆਰਾ ਅਪਣੀਆਂ ਲੋਕੇਸ਼ਨਾਂ ਤੇ ਬੰਨੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। 

*ਨੋਟ ਕਰੋ ਕਿ ਚਾਰਜ Q ਕਾਰਨ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਫੀਲਡ E, ਭਾਵੇਂ ਕਿਸੇ ਟੈਸਟ ਚਾਰਜ q ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਵਿੱਚ ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਫੇਰ ਵੀ ਇਹ q ਤੋਂ ਸੁਤੰਤਰ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਇਸਲਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ F ਚਾਰਜ q ਦੇ ਅਨੁਪਾਤ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਕਾਰਨ F/q ਮਾਤਰਾ ਚਾਰਜ q ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ । Q ਚਾਰਜ ਕਾਰਨ ਚਾਰਜ q ਤੇ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਫੋਰਸ F ਚਾਰਜ q ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤ ਲੋਕੇਸ਼ਨ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਚਾਰਜ Q ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੀ ਸਪੇਸ ਅੰਦਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਮੁੱਲ ਦਾ ਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸਤਰਾਂ Q ਕਾਰਨ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਫੀਲਡ E ਵੀ ਸਪੇਸ ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂਕ r ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। 

*ਸਾਰੀ ਸਪੇਸ ਉੱਤੇ ਚਾਰਜ q ਦੀਆਂ ਵੱਖਰੀਆਂ ਪੁਜੀਸ਼ਨਾਂ ਵਾਸਤੇ, ਅਸੀਂ ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਫੀਲਡ ਦੀਆਂ ਵੱਖਰੀਆਂ ਕੀਮਤਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ । ਤਿੰਨ-ਅਯਾਮੀ (3-ਡਾਇਮੈਨਸ਼ਨਲ) ਸਪੇਸ ਦੇ ਹਰੇਕ ਬਿੰਦੂ ਉੱਤੇ ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਫੀਲਡ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। 
* ਕਿਸੇ ਪੌਜ਼ਟਿਵ ਚਾਰਜ ਵਾਸਤੇ, ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਫੀਲਡ ਚਾਰਜ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਵੱਲ ਨੂੰ ਰੇਡੀਅਲ ਤੌਰ ਤੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਿਤ ਹੋਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਜੇਕਰ ਸੋਰਸ ਚਾਰਜ ਨੈਗਟਿਵ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਹਰੇਕ ਬਿੰਦੂ ਉੱਤੇ, ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਫੀਲਡ ਵੈਕਟਰ, ਰੇਡੀਅਲ ਤੌਰ ਤੇ ਅੰਦਰ ਵੱਲ ਨੂੰ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। 
* ਕਿਉਂਕਿ ਚਾਰਜ Q ਕਾਰਨ ਚਾਰਜ q ਉੱਤੇ ਲਗਾਏ ਗਏ ਫੋਰਸ F ਦਾ ਮੈਗਨੀਟਿਊਡ ਸੋਰਫ ਚਾਰਜ Q ਤੋਂ ਚਾਰਜ q ਤੱਕ ਦੇ ਡਿਸਟੈਂਸ r ਉੱਤੇ ਡਿਪੈਂਡ (ਨਿਰਭਰ) ਕਰਦਾ ਹੈ, ਇਸਲਈ ਇਲੇਕਟ੍ਰਿਕ ਫੀਲਡ E ਦਾ ਮੈਗਨੀਟਿਊਡ ਵੀ ਡਿਸਟੈਂਸ r ਉੱਤੇ ਹੀ ਨਿਰਭਰ ਕਰੇਗਾ । ਇਸਤਰਾਂ ਚਾਰਜ Q ਤੋਂ ਇੱਕ ਬਰਾਬਰ ਦੂਰੀਆਂ ਉੱਤੇ, ਇਸਦੀ ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਫੀਲਡ E ਓਹੀ (ਇੱਕੋ ਜਿਹੀ) ਰਹੇਗੀ । ਕਿਸੇ ਪੋਆਇੰਟ ਚਾਰਜ ਕਾਰਨ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਫੀਲਡ ਦਾ ਮੁੱਲ (ਮੈਗਨੀਟਿਊਡ) ਇਸਤਰਾਂ ਕਿਸੇ ਸਫੀਅਰ (ਗੋਲੇ) ਉੱਤੇ ਦੀ ਸਤਹਿ ਉੱਤੇ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਜੇਕਰ ਚਾਰਜ ਗੋਲੇ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਤੇ ਹੋਵੇ ; ਦੂਜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਇੱਕ ਸਫੈਰੀਕਲ ਸਮਿੱਟਰੀ (ਗੋਲਾਤਮਿਕ ਸਮਰੂਪਤਾ) ਰੱਖਦਾ ਹੈ। 

{{ਰਾਊਂਡ ਬੌਕਸ ਬੌਟਮ}}
{{ਰਾਊਂਡ ਬੌਕਸ ਟੌਪ|theme=4}} 
{{:ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਫੀਲਡ}}
{{ਰਾਊਂਡ ਬੌਕਸ ਬੌਟਮ}} 
=== ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਆਰਟੀਕਲ ਲਿੰਕ ===
*ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ - [https://en.wikipedia.org/wiki/Electrostatics Electrostatics]
*ਪੰਜਾਬੀ - [[ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਸਟੈਟਿਕਸ]]
=== ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ===
{{:ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ}}

<small>ਅਗਲੇ ਸਫ਼ੇ ਤੇ ਜਾਣ ਵਾਸਤੇ ਹੇਠਲਾ ਫਾਰਵਰਡ ਤੀਰ ਦਬਾਓ</small>
{{ਫਾਟਕ:ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਸਟੈਟਿਕਸ/footer | topic = ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਫੀਲਡ}}